Hoe overleef je een dictatuur?

Eva Pieper (1956) leerde al jong de waarheid te verdraaien en naar haar hand te zetten. Bijna iedereen deed dit in Oost-Duitsland (DDR). Wat je werkelijk dacht of had gedaan, kon je vaak beter voor je houden: het kon zomaar gruwelijke consequenties hebben. Pieper hield vaak zelfs tegenover haar vader de waarheid voor zich, omdat hij een hoge positie in de communistische partij had. Na haar gedwongen vertrek uit de DDR, eind 1978, kostte het haar jaren om erop te vertrouwen dat ze gewoon kon zeggen wat ze dacht. Pieper werkt als life coach en presentatietrainer in Amsterdam.

“Nee, ik vond het helemaal niet erg om weg te gaan en alles achter te laten. Vluchten betekende een kans op een betere toekomst.” Fernando Lameirinhas (1944) werd geboren in de Portugese stad Porto en vluchtte op zijn vijftiende met zijn broers en moeder naar België en later naar Nederland. Zijn vader was een jaar eerder al vertrokken, omdat hij gevaar liep vanwege zijn ‘linkse sympathieën’. Lameirinhas werd een succesvol muzikant, maar zijn verleden heeft hij nooit achter zich gelaten: “Al vijftig jaar maak ik liedjes die te maken hebben met mijn vlucht uit Portugal”.

Piret Toomet (1970) was zoals ze dat zelf noemt ‘een post-Siberië baby’. Tot 1991 maakte Estland deel uit van de Sovjet-Unie. Toomets vader zat jarenlang in een strafkamp en kwam getraumatiseerd terug. Praten over zijn gevangenschap deed hij niet, werken in zijn tuin des te harder. Over zijn groenten had hij controle, een goede oogst maakte hem trots. Bovendien zorgde hij er zo voor dat er genoeg eten was in de barre winters. Een moestuin onderhouden en groente inleggen is volgens Toomet nog steeds typisch Ests. Bijna dertig jaar na de val van het communisme zorgt ze er elk jaar voor dat haar kelder voor de winter is gevuld met potten jam en groenten. Het is alsof het in haar dna zit.

In het Tsjechoslowakije van na de Tweede Wereldoorlog werd alles en iedereen in de gaten gehouden. Er hingen camera’s en werkelijk iedereen kon een verklikker zijn. Van kinds af aan wist je dat je maar beter niemand kon vertrouwen. Het leven in zo’n systeem verandert je voor altijd, weet Richard Ernest (1938). Ernest was journalist en verhuisde naar Nederland om hier als correspondent te werken. Hij woont met zijn vrouw in de Bijlmer in Amsterdam.

Iwona Bielecka (1960) groeide op in communistisch Polen en was de dochter van een hoge officier. Toen ze ging studeren werd ze steeds kritischer op het systeem. Ze werkte mee aan stakingen en ondergrondse activiteiten tegen het regime. Haar motto: heb lef. Wanneer je niet bang bent, kun je je autonomie behouden en je vrij voelen. In 1988 verhuisde ze naar Nederland. Ze werkt in Brabant als psychotherapeut. Zij en haar man hebben een grote voorliefde voor antieke motoren.

Mira Feticu (Breaza, 1973) herinnert zich van haar jeugd in communistisch Roemenië vooral de honger, die zo erg was dat ze zelfs aasde op de kruimels die van tafel vielen. Dertig jaar na de val van het communisme kan ze nog steeds in huilen uitbarsten als er keuze is uit maar liefst twee soorten brood. Om de dagelijkse realiteit te ontvluchten, ging ze in boeken ‘wonen’. Daar vond ze een parallel universum vol gedachten en mogelijkheden die ondenkbaar waren onder dictator Nicolae Ceaușescu. Feticu werd dichter en schrijver en verhuisde in 2005 naar Nederland. In haar autobiografische roman Al mijn vaders schreef ze: “Bouw een muur van boeken om je heen, zo hoog dat de wereld niet meer te zien is”.